|
|
Sabetaycı cemaatlere ait olan dua kitaplarının önemli bir kısmı İsrail Devleti'nin kuruluşu sonrasında burada kurulan İbrani Üniversitesi ve ona bağlı olarak çalışan Ben Zwi Enstitüs 'nde yer altında kurulmuş olan muazzam kütüphanelerde muhafaza edilmektedir (1) Ancak genellikle 1960 lı yıllara dek bu ülkeye gönderilen kaynakların dışında da kuşkusuz hala Sabetaycı kökenini koruyan ailelerde de bu tarihi cemaat hakkında önemli bilgiler verecek dokümanlarda bulunmaktadır.
Türkiye'deki Sabetaycı ilk el kaynaklara geçmeden evvel bugüne kadar Türkiye'de hakkında ayrıntılı pek fazla bilgi bulunmayan ancak gerçekten pekçok açıdan tarihi önemi olan bir kitaptan sözetmek gerekmektedir.Bu kitap İbranice'de ki adıyla "Sefer Şirot ve Tişbahot Şel HaŞabtayim" 1947 yılında -İsrail Devleti'nin kuruluşu öncesinde o zamanki adıyla Filistin'de basılmıştır.Türkçe'de ki anlamıyla "Sabetaycılar'ın Şarkı ve İlahileri" kitabıdır.Kitap Moşe Attias tarafından yazılmıştır. Kitabın önsözünü, kendisi de baba tarafından Sabetaycı olan(bu bilgi tamamıyla Sabetayc bazı ailelerce iddia edilmektedir),İsrail'in kurucuları arasında yer alan ve sonra da bu ülkenin ikinci Cumhurbaşkanı olan İzak ben Zwi yazmıştır.Yine aynı kitabın içinde yeralan ilahilerin dini kökenleri hakkında dipnotlar veren kişi de Kabbala teoriği konusundaki çalışmalarıyla tanınan , Sabetay Sevi'nin hayatı konusundaki kapsamlı bir yapıtın yazarı ve modern İbranice'nin yaratıcılarından olan Gershom Scholem'dir.
Kitabın ilgi çekici yönü Sabetaycılara ait olan dinsel şiirlerin toplandığı bir antoloji olmasıdır. Bu şiirler İzmirliler olarakta bilinen Kapancılar grubuna ait bir ailenin arşivinden oluşmuştur. Genellikle İspanyolca, Türkçe veya İbranice olarak söylenen ilahileri içermekteysede yazı dili olarak İbranice kullanılmıştır. Ancak ilerleyen zaman içinde İbranice'nin İzmirli'ler grubunda yeterince cemaat üyelerine öğretilememesi nedeniyle bir takım ibranice imla hataları yapılmıştır.Bu kitap içerisinden, bir cemaat üyesinin Sabetay Sevi'ye karşı olan duygularının ifadesi olması bakımından seçtiğimiz bir ilahiyi buraya naklediyoruz:
1) Biz sana
üftadeyiz ey seh-i hub-i cihan
Rahmedip aşıkların
itme sezayi figan!
Ru-yi zemin
görmemiş sen gibi bir hoşrevan
Rahmedip Aşıkların
itme sezayi figan!
3)Vuslatını
can ile itmedeyiz
Aşık-i müstakiniz
şimdi biz ey mahruy,
Tekke'yi aşkında
hep çekmedeyiz hay hu
Rahmedip...
(2)
Sabetaycı teorinin esası Luria(3) Kabbalasında temellenen kırılma olarak adlandırılan bir yaratılış teorisine dayanmaktadır.Bu teoriye göre Tanrı gönderilen bir ışık ve onun yansıması olarak ortaya çıkmıştır.Tanrısal ışığı toplayan kaplar bu ışığın kuvvetine dayanamayıp kırılırlar,ışığın bir kısmı ilk kaynağına geri dönerse de diğer bir kısm kırılan parçalara yapışık kalacaklardır.Bu parçalar klipa denilen kabuklarla kaplanmışlardır ve kötülükler ortamındadırlar. Bu parçaların klipalardan teker teker kurtarılarak kötülükler ortamından çıkarılması ise Tikun olayını meydana getirmektedir. İşte Lurianıc inanca göre Mesih'in(4) geliş zamanı Tikun'un gerçekleşmesiyle olacaktır(5)
Sabetaycı teoride de Mesih'in kişiliği ve görevleri Lurianic bir açıdan ele alınmıştır.Sabetaycılar da Sevi'nin Tikkun olayını gerçekleştireceğinden hareketle klipaların öleceğine ve kötülüklerin yokolacağına inanıyorlardı,bunu dini ritüellerinde söyledikleri ilahilerinde de benimsediler. Aşağıda yeralan ilahi dünya literatüründe ilk kez yayımlanan anonim bir Sabetayist şiirdir, ritüellerin uygulandığı yıllarda Kapancı grubunda okunmaktaydı.
Cennetin Kapısı,cevahirdir
yapısı
Yosef Açar
kendisi,konvenyamos konvedrad hey
Başım tacı
Şabetay hey başım tacı Şabetay
Direk,direk
mumları
Göreceğiz
onları
Kim görürse
onları
Görecektir
Allah'ı hey
Konvenyamos
konvedrad hey
Başım tacı
Şabetay
Gün olsa bizde
görsek
Muradımıza
ersek
Efendimizi
görsek
Konvenyamos
konvedrat hey
Başım tacı
Şabetay
Klipalar ölecek
Dünya bize
kalacak
David'ler
oynayacak
Konvenyamos
Konvedrat hey
Başım tacı
Şabetay(6)
Yukarıda verilen ilahinin ilk dizelerinde arzu edilen Sabetay Sevi'yi görmektir,bu da onun ancak tekrar Mesih olarak geri gelmesiyle mümkün olacaktır.Daha sonraki dizelerde Mesih'in gelmesiyle klipaların yokolacağı ve Davidler'in oynayacağı inancı yer almaktadır.Tanah'a göre Mesih David'in soyundan gelecek bir kişidir,Sabetayist inançta ise aslında Mesih İbrahim'den beri onsekiz kez beden değiştirerek yeryüzüne gelmiştir,yani Sabetayistler reenkarnasyonu kabullenmektedirler.O halde Mesih'in gelişiyle beraber bütün Mesihi kişiliklerde ortaya çıkacaktır.Ve sonuçta Mesih'in geri gelmesine yolaçacak olan kıyamet olayında Sabetaycılar insanları kurtarma görevini üstleneceklerdir. Nitekim Sabetaycıların kendilerini maaminim-inananlar- olarak adlandırmaları da bu felsefenin bir sonucudur.Çünkü Mesih geri geldiğinde sadece ona inananlar gerçek kurtuluşa ulaşacaktır.
DİPNOTLAR
1-Her ne kadar İsrailli bilimadamlarınca Sabetaycılara ait kaynakların burada muhafaza edildikleri gerçeği -bu kaynakların İsrail dışına çıkarılamaması amacıyla- yalanlanmaktaysa da bizzat bu makalenin yazarı 1991-92 yılları arasında bu değerli kaynaklar üstünde incelemeler yapma olanağı bulmuştur.Ayrıca bu kaynakların İsrail'e nasıl ulaştıkları ve muhteviyatları hakkında da İsrail'li değerli bilim adamı Gershom Scholem "Sabatay Zwi-The Mystical Messiah -Princeton University Press 1977" adıyla İngilizceye'de çevrilen kitabının önsöz ve giriş bölümlerinde ayrıntlı açıklamalar vermektedir.
2-Moşe Atiyas / Gershom Scholem - "Sefer Şirot ve Tişbahot şel Haşabtayim" TelAviv - 1947 sayfa:62
3-Safed Aslanı olarakta tanınan ve Safed Ekolü'nün kurucusu olan İzak Luria Aşkenazi yalnız yaşadığı dönemin değil,kendinden sonra gelen doktrinleri de etkilemiş olan büyük bir Kabbalistti. Kabalacı teoriye Mesih inancın sokmuş ve kimi tarihçilere göre de ölümü sonrasında da Sabetayizmin doğmasına yolaçmıştır.
4-Yahudi dininde yeralan ve onyedinciyüzyılda doruk noktasına ulaşan Mesih inancı İsrailloğullarının çektikleri ızdıraplara son verecek bir Kurtarıcı'nın gelişi olarak tanımlanabi- lir.Sabetay Sevi yaşadığı dönemin beklenen kurtarıcısı olarak kendini ilan etmiş ve bu yolda da Kabbala'yı temel almıştır.
5-"Sabetay
Sevi" Erol Coşkun-YomTov Ben Sason Şalom Gazetesi 21.10.1993-17.11.1993
adlı dizinin ilk bölümünden alınmıştır.
6-Bu şiirin
elde edilmesinden dolayı Haluk Derviş Bey'e teşekkürlerimi sunarım.